(Przewiń w dół dla listy każdego archetypu bogini i ich opisu, i kliknij tutaj dla męskich archetypów w greckich bogach)
Kilka lat temu wykładałam kurs na temat kobiet w starożytnym Rzymie i razem z moją klasą, podjęłam się krótkiego badania bogiń w starożytnej Grecji, aby lepiej zrozumieć pozycję kobiet w starożytnym świecie. Studium mitologicznych bogiń ukształtowanych w rzeczywistym patriarchacie (Grecja była o wiele trudniejszym miejscem dla kobiet niż Rzym) urzekło zarówno studentów, jak i mnie. Okazało się, że jest to idealne tło dla studiów nad kobietami takimi jak Kornelia, Hortensja, Liwia i Julia Domna – kobietami zróżnicowanymi pod względem charakteru i bliskości władzy politycznej, ale każda z nich była dość groźna sama w sobie. Klasycystka z Cambridge, Mary Beard, we wspaniałym wykładzie (zamieszczonym zarówno w London Review of Books, jak i w Women and Power) mówi:
„Częściej niż możemy zdawać sobie z tego sprawę, a czasami w dość szokujący sposób, wciąż używamy greckich idiomów, aby przedstawić ideę kobiet u władzy i poza nią.”
To wskazuje, że mit i opowieści są nie tylko cenne przy studiowaniu kobiet w historii, ale mogą w rzeczywistości oświetlać nasze rozumienie kobiet we współczesnej polityce. Jednak to nie na studiach nad kobietami i sferą władzy skupiam swoją uwagę w tym artykule. Zamiast tego postanowiłam zbadać rolę, jaką te archetypy bogini odgrywają jako metafora dla zrozumienia tego, co wewnętrzne. Są one, w języku Ericha Neumanna „narzędziami wglądu”.
Natknęłam się na książkę Jean Shinoda Bolen M.D.’s Goddessses in Every Woman: A New Psychology of Women (1985) w zakurzonej bibliotece, gdzie 60-something dżentelmen przy biurku poinformował mnie, że ta książka była bardzo popularna kiedyś. To Shinoda Bolen dedykacja, która uderzyła mnie, pisze „Do mojej matki, Megumi Yamaguchi Shinoda, M.D., który był zdeterminowany, aby pomóc mi dorastać – jak ona nie miała – czując, że miałem szczęście być dziewczyną …”
W przeciwieństwie do swoich starszych wersji, współczesny feminizm jest często pustkowiem lamentów na niedolę bycia kobietą z nie wszystko, że wiele do świętowania. Wygląda na to, że niestety zatoczyliśmy pełne koło w przywiązywaniu niewielkiej lub żadnej wartości do tego, co to znaczy być kobietą. Matka Shinody Bolen, jak się okazuje, była absolwentką Barnard College i Columbia University oraz pierwszą Japonką-amerykanką, która odbyła staż w Los Angeles County General Hospital. Później została psychiatrą – tą samą drogą podążyła jej córka. Shinoda Bolen jest psychiatrą i analitykiem jungowskim, który pisze przede wszystkim o „archetypowej psychologii kobiet i mężczyzn w rozwoju duchowości”.
To, co wiemy o archetypach zarówno w psychologii pop, jak i psychologii rzeczywistej, jest śledzone do Carla Junga, który widział archetypy jako te wzorce instynktownych zachowań, które są zawarte w nieświadomości zbiorowej. Jest to koncepcja dość sprzeczna z polityką tożsamości i ideami intersekcjonalności, ponieważ nie dotyczy tego, co indywidualne, ale tego, co uniwersalne, tych „sposobów zachowania, które są mniej więcej takie same wszędzie i u wszystkich jednostek”. Shinoda Bolen pisze:
„Mity i baśnie są ekspresją archetypów, podobnie jak wiele obrazów i tematów w snach. Obecność wspólnych wzorców archetypowych u wszystkich ludzi tłumaczy podobieństwa w mitologiach wielu różnych kultur. Jako preegzystujące wzorce, wpływają one na to, jak się zachowujemy i jak reagujemy na innych.”
Tak więc, pomimo tytułu książki (który może spowodować, że przewrócisz oczami), nie jest to przewodnik samopomocy, aby odkryć swoją wewnętrzną boginię. Nie jest to również wezwanie New Age do czczenia żeńskich bóstw ani twierdzenie, że społeczeństwo było kiedyś zarządzane przez matriarchat. Zamiast tego, daje szansę na użycie „aktywnej wyobraźni” w kultywowaniu rozmowy z wizualizowaną postacią w nadziei na zwiększenie wiedzy o części siebie. Shinoda Bolen pisze: „Kiedy kobieta potrafi dostroić się do różnych części siebie i może słuchać, obserwować lub czuć swoje różne priorytety i konkurujące lojalności, może je uporządkować i zmierzyć ich znaczenie dla niej. Następnie może dokonywać świadomych wyborów: kiedy pojawiają się konflikty, decyduje, jakie priorytety przedkłada nad inne i jaki sposób działania podejmie. W rezultacie jej decyzje rozwiązują wewnętrzne konflikty, a nie wzniecają wewnętrzne wojny.” Należy zauważyć, że pomimo tytułu i przedstawienia swoich ustaleń za pomocą języka genderowego, Shinoda Bolen przyznaje w Gods in Everyman: Archetypes that Shape Men’s Lives, że:
„Mężczyźni mogli identyfikować część siebie z konkretną boginią. Bogowie i boginie reprezentują różne jakości w ludzkiej psychice. Panteon greckich bóstw razem, męski i żeński, istnieją jako archetypy w nas wszystkich… W każdym człowieku są bogowie i boginie.”
Naprawdę wspaniałą rzeczą w pracy Shinody Bolen jest to, że celowo wyprowadza ona czytelnika poza skoncentrowaną na penisie teorię psychologii kobiet Freuda, która postrzega pewne siebie i inteligentne kobiety jako cierpiące na „kompleks męskości”. Dla Freuda kobieta, która chciała się wybić, cierpiała z powodu tego kompleksu, a więc była zaprzeczeniem rzeczywistości, mówiąc prościej: kobieta jest po prostu wadliwym mężczyzną. Jung nie postrzegał kobiet jako z natury wadliwych, uważając, że kobieca świadoma osobowość posiada męski komponent zwany animusem i „jeśli kobieta dobrze myślała lub była kompetentna w świecie, to miała tylko dobrze rozwinięty męski animus”. Shinoda Bolen rozumie więc, że Jung postrzegał kobiety tylko jako „służące lub związane z mężczyznami, a nie jako mające własne, niezależne potrzeby”. Jednak autorka nie odrzuca całkowicie modelu Junga i wykorzystuje go w opisie archetypów tego, co nazywa „wrażliwymi boginiami” – jednej z trzech grup wykorzystanych w książce.
Siedem greckich bogiń podzielonych jest na trzy grupy. Pierwsza z nich to boginie dziewicze (Artemida, Atena i Hestia), które „reprezentują niezależną, samowystarczalną jakość u kobiet… Emocjonalne przywiązania nie odwracały ich uwagi od tego, co uważały za ważne. Nie były ofiarami i nie cierpiały. Jako archetypy, wyrażają one potrzebę kobiet do autonomii i zdolność kobiet do skupienia swojej świadomości na tym, co jest osobiście znaczące”.
Następną grupą są Wrażliwe Boginie (Hera, Demeter i Persefona), które odpowiadają tradycyjnym rolom żony, matki i córki. „Są to archetypy bogiń zorientowanych na relacje, których tożsamość i dobrobyt zależą od posiadania znaczącego związku. Wyrażają one kobiece potrzeby przynależności i więzi… każda z nich również ewoluowała i może zapewnić kobietom wgląd w naturę i wzór ich własnych reakcji na stratę oraz potencjał wzrostu poprzez cierpienie”.
Ostatnia kategoria Alchemicznej/Transformacyjnej Bogini obejmuje tylko Afrodytę, która „generowała miłość i piękno, erotyczną atrakcyjność, zmysłowość, seksualność i nowe życie. Wchodziła w związki z własnego wyboru i nigdy nie była ofiarą. W ten sposób zachowała swoją autonomię, jak dziewicza bogini, i była w związkach, jak wrażliwa bogini”.
Po przeczytaniu opisów szczegółowo opisujących negatywne i pozytywne cechy każdej indywidualnej bogini, jest prawdopodobne, że czytelnik będzie identyfikował się z jednym lub więcej archetypem. Ale badanie nie kończy się na tym. Zamiast tego, holistyczne zrozumienie pozwala czytelnikowi rozważyć cechy, które mogą wymagać aktywacji, aby uświadomić sobie pełnię tego, kim jest. Shinoda Bolen wskazuje również, że wierność konkretnej bogini może się różnić w zależności od etapu życia, na którym znajduje się kobieta.
Nie jest zaskoczeniem, że ten rodzaj literatury jest uważany za passé i niektórzy uważają, że powinien pozostać w latach 80-tych, z których pochodzi. Pod wieloma względami Goddesses in Everywoman jest starszą, intelektualną siostrą Women Who Run With Wolves Clarissy Pinkoli Estes. Estes zauważyła kiedyś, że „czuje się nieco odsunięta przez tradycyjne feministki” i jestem pewna, że dla wielu feministek praca Shinody Bolen jest podobnie „oklepana”. Głównym założeniem zarówno Dzikich kobiet, jak i Bogiń jest twierdzenie, słowami artykułu w Newsweeku z 1992 roku, „że naprawdę istnieje kobieca natura, którą należy celebrować, a nie odrzucać”. Estes powiedziała również kiedyś: „Chciałabym zobaczyć przy feministycznym stole krzesło dla życia wewnętrznego” i wygląda na to, że takie miejsce nie istnieje. To nie jest wina feminizmu, ale jedynie symptom naszej kultury, która neguje życie wewnętrzne, temat, o którym pisałam w innym miejscu.
Ale nawet sceptyk może znaleźć wartość w sposobie, w jaki ta książka zapewnia uznanie złożoności tego, co to znaczy być kobietą. Rezultat tych siedmiu różnych bogiń dyskredytuje dychotomię dziewica/dziwka, matka/kochanka wciąż dominującą w kulturze popularnej.
Krytykuje również wąską kategoryzację kobiet do odrębnych typów, której konsekwencją jest tłumienie mocy, witalności i twórczej ekspresji.
Podczas przygotowywania tego artykułu, opracowałam podstawowy quiz dla moich przyjaciółek, mający na celu odnalezienie dominującego archetypu bogini. Następnie odbyłyśmy dyskusje na temat cech, mocnych i słabych stron, ponieważ książka bada, w jaki sposób każdy archetyp bogini radzi sobie z rodzicami, młodością, seksualnością, małżeństwem i macierzyństwem. Moi przyjaciele byli zafascynowani, niektórzy natychmiast identyfikowali się z boginią, niektórzy przyznawali się do cech, których im brakuje, niektórzy postrzegali te archetypy jako trampolinę do rozwoju, a niektórzy mieli do tego wszystkiego bardzo ambiwalentny stosunek. Każdy z nich, jednak, zapytał o sam tekst i z niecierpliwością czeka na ten artykuł i moje podsumowanie bogiń, które przedstawiam poniżej.
Artemida: Bogini polowania i księżyca
Uosobienie niezależnego ducha kobiecego, który jest pewny siebie, zorientowany na cel i konkurencyjny. Nie jest zaskakujące, że „Emocjonalny dystans jest cechą charakterystyczną kobiety Artemidy, która jest tak skupiona na własnych celach i nierozproszona, że nie zauważa uczuć innych wokół niej”. Artemida ceni sobie siostrzeństwo i jest bezwzględna w swoim pragnieniu sprawiedliwości i ochrony tych, którzy zostali skrzywdzeni. Dzięki swojej sile jako łowczyni i statusowi obrończyni, Artemida stała się również patronką porodu. Uosabia potrzebę podążania własnym kursem w życiu i jest miłośniczką samotności (często znika bez uprzedzenia) oraz swoich bliskich towarzyszy. Udany romantyczny związek z Artemidą opiera się na połączeniu, które jest głębokie i intuicyjne oraz takie, w którym Artemida może zachować swoją tożsamość i autonomię. Archetyp Aresa może okazać się katastrofalny w skutkach, ponieważ Artemida kiedyś nieumyślnie spowodowała śmierć Oriona, myśliwego, który próbował ją zdobyć, rywalizując z nią o siłę. Artemida jest zwykle sparowana z Apollem (bogiem słońca, prawodawcą i bogiem sztuki, muzyki i poezji), który nie musi jej zdominować, ale też nie potrzebuje matkowania.
Atena: Bogini mądrości i rzemiosła
Athena jest poruszona logiką, jest zapalonym strategiem, który może łatwo odróżnić emocje od zadania pod ręką. Zazwyczaj woli towarzystwo mężczyzn niż kobiet, Atena często doświadcza braku pokrewieństwa z innymi kobietami. Kobieta Atena jest przygotowana do władzy i może być katalizatorem dla wzmocnienia politycznego, intelektualnego i twórczego życia w społeczeństwie. Największym wyzwaniem dla niej jest przezwyciężenie braku empatii, ponieważ „dzięki swojej krytycznej postawie i wnikliwym pytaniom, kobieta Atena może w sposób niezamierzony i nieświadomy zdegradować subiektywne doświadczenie innej osoby”. Podobnie, kobieta Atena często ma trudności z byciem spontaniczną i życiem w chwili obecnej. Kobiety Ateny grawitują w kierunku odnoszących sukcesy mężczyzn (pomyśl o archetypie Zeusa) – zazwyczaj bohaterów. Tak więc, wrażliwy, romantyczny typ nie łatwo zdobędzie jej serce. Atena była również znana z umiejętności poskramiania dzikich koni, więc może łatwo doprowadzić do równowagi partnera, który jest rządzony przez namiętności. Jej partner musi wspierać jej ambicje, a ona z kolei będzie oferować mądrość, rady i wskazówki, które są rozeznane i pomocne.
Hestia: Goddess of the Hearth and Temple
W mitologii greckiej Hestia była wolna od konfliktów i intryg Olimpu, dlatego kobieta Hestia jest niechętna wszelkim rodzajom „dramatów”, preferując w zamian izolację i spokój. Kobiety Hestii są kontemplacyjne i często religijne, i podobnie jak Artemida i Atena, mają skupioną świadomość. Hestia skupia się jednak na wewnętrznym, subiektywnym doświadczeniu. Obecność Hestii „tworzy atmosferę ciepła i spokojnego porządku”, wolną od rywalizacji i szaleństwa współczesnego życia. Jej największym wyzwaniem jest radzenie sobie z „prawdziwym światem”, kultywowanie społecznej osobowości i wyznaczanie celów, przy jednoczesnym zachowaniu wierności swojej wewnętrznej orientacji. Wiele archetypów Hestii to kobiety, które są samotne i pozostają takie przez długi czas, ale w przeciwieństwie do tych, którzy mogą jej współczuć, Hestia nie ma nieświadomego strachu przed samotnością. Jeśli wejdzie w związek, może to być prawdopodobnie z archetypem Hermesa, który negocjuje świat zewnętrzny z łatwością, zazwyczaj jest ekstrawertyczny i zabawny z umiejętnością tworzenia silnych więzi społecznych.
Hera: Bogini Małżeństwa
Hera reprezentuje unię męskości i kobiecości i jest boginią poświęconą zaangażowaniu i partnerstwu. Kobieta Hera może czuć się odizolowana w społeczeństwie, które mówi, że „bycie żoną to za mało”. Postrzega ona wszystkie inne projekty jako drugorzędne w stosunku do jej poszukiwań partnera. Status Hery, jej władza, jak również duża część jej tożsamości mogą być osiągnięte tylko wtedy, gdy są związane z mężczyzną. Dla Hery bycie singielką jest trudne, ale jej największym wyzwaniem jest przezwyciężenie zazdrości, mściwości i niezdolności do opuszczenia destrukcyjnego związku. Kiedy kobieta Hera zostanie zdradzona, czuje się odrzucona i może posunąć się do skrajności, aby się zemścić. Ze względu na oddanie związkowi małżeńskiemu, Hera posiada zdolność jednoczenia ludzi i jest manifestacją tego, co znaczy być lojalnym i oddanym związkowi lub sprawie. Dodatkowo posiada ona zdolność do wytrwałości. Nie możemy również zapominać, że jej imię jest żeńską formą greckiego słowa heros – oznaczającego „Wielką Panią”.
Demeter: Bogini Ziarna
Demeter jest opiekunką i matką, która rozwija się, gdy oferuje fizyczne, psychiczne i duchowe wsparcie. „Archetyp matki motywuje kobiety do pielęgnowania innych, bycia szczodrą i dawania, a także do znajdowania satysfakcji jako opiekunowie i dostawcy”. Kobieta Demeter jest ciepła i stara się, aby inni czuli się komfortowo, szczególnie w środowisku szkolnym i zawodowym. Nie konkuruje z innymi kobietami i może być zaangażowana w pracę, która ostatecznie pomaga bezbronnym kobietom i dzieciom. Te cechy często prowadzą do wypalenia zawodowego kobiety Demeter, która ma trudności z odmawianiem tym, którzy szukają jej pomocy. Brak poczucia „bycia potrzebną” może również powodować frustrację i depresję u Demeter. Demeter zazwyczaj lgnie do mężczyzn, którzy potrzebują matczynego i emocjonalnego wsparcia i dla których, jej zdaniem, świat był niemiły. To może uczynić ją „podatną na bycie wykorzystaną przez socjopatę… może związać życie emocjonalne kobiety Demeter na lata i osuszyć ją finansowo”. Archetyp Dionizosa może być również w biegu, jako że jego emocjonalne cierpienie może być złagodzone przez jej pielęgnację.
Persefona: The Maiden and Queen of the Underworld
Persephone zawiera w sobie podwójny archetyp panny (młodej bogini, niewinnej i związanej z płodnością) oraz Królowej Podziemi („która panuje nad zmarłymi duszami, przewodzi żywym, którzy odwiedzają podziemia, i żąda dla siebie tego, czego chce”). Bycie panną ma mniej wspólnego z wiekiem niż z „byciem wieczną dziewczyną, która nie wiąże się z niczym ani z nikim, ponieważ dokonanie ostatecznego wyboru eliminuje inne możliwości”. Podczas gdy to pozwala na wielkie zdolności adaptacyjne, aby naprawdę się rozwijać, Persefona musi nauczyć się podejmować zobowiązania i żyć zgodnie z nimi. Jeśli tego nie zrobi, na zawsze pozostanie ofiarą woli i władzy innych, stając się długotrwałym cierpiętnikiem lub męczennikiem. Jednak jej zejście do podziemi pokazuje, że ból może wymusić wzrost. Jako Królowa Persefona symbolizuje otwartość, intuicję i empatię wobec cierpienia innych. Tak więc dary Persefony obejmują kultywowanie wyobraźni i inspiracji.
Afrodyta: Bogini Miłości i Piękna
Dla kobiety Afrodyty przeżycia emocjonalne przeważają nad potrzebą bycia niezależną lub potrzebą tworzenia trwałych więzi. Kobieta, która silnie identyfikuje się z Afrodytą, ma osobistą charyzmę i rodzaj magnetyzmu, który przyciąga zarówno mężczyzn, jak i kobiety, co skutkuje szerokim kręgiem przyjaciółek, które lubią kreatywność i spontaniczność, które ona inspiruje. Tak więc, gdy kobiety (zwłaszcza Hera) są zazdrosne lub rozgniewane przez nią, Afrodyta jest zszokowana, ponieważ nie jest zaborcza ani zazdrosna. Jej największym wyzwaniem jest tworzenie trwałych związków i stawanie się raczej refleksyjnym niż reaktywnym. Największym darem Afrodyty jest jej moc tworzenia miłości, która jest prawdziwie transformująca. Ten alchemiczny i święty wymiar został w dużej mierze utracony w obecnej kulturze, która wybiera skupienie się na aspektach Afrodyty, które podkreślają romans, przyjemność seksualną i zewnętrzne piękno. Afrodyta jest zazwyczaj przyciągana do mężczyzn, którzy nie chcą być mężami, ojcami lub głową domu. Wierny Hefajstos człowiek potrzebuje partnera, aby docenić piękno rzeczy, które on robi, zapewniając jednocześnie Afrodycie stabilność, której potrzebuje. Ares, bóg wojny, jest ognisty i swawolny jak machismo, a połączenie Afrodyty i Aresa jest „łatwopalną mieszanką”, ale później może okazać się harmonijne.
Ta podróż z Shinodą Bolen jest zabawą dla czytelnika szukającego kursu odświeżającego mitologię grecką i jest środkiem zrozumienia dla czytelnika zainteresowanego narzędziami wglądu. Jak starożytne greckie kobiety, które wzywały Afrodytę, gdy szukały miłości, Demeter, gdy chciały mieć dziecko i Artemidę, gdy szukały ochrony, my również możemy pielęgnować cechy, których nam brakuje, odwołując się do wzorców odpowiedniej bogini posiadającej cechy, których pragniemy. Powinnyśmy kierować się asertywnością Ateny, gdy czujemy się słabe, refleksyjnym usposobieniem Hestii, gdy czujemy się przytłoczone, oraz intuicją i empatią Persefony w kontaktach z innymi.
Najbardziej niż cokolwiek innego, ta książka przypomina, że dalekie od bycia nieszczęściem, bycie kobietą jest doświadczeniem, które jest intrygujące i tajemnicze, tak jak radosne.