Matthias Grünewald schilderde tussen 1510 en 1515 een indrukwekkend altaarstuk voor het klooster van de Orde van de H. Antonius in Isenheim, in de Elzas bij Colmar. Het altaar is tegenwoordig te bezichtigen in het museum van Colmar. De houten beelden die in het vouwaltaarstuk zijn ingesloten, werden gesneden door Niklas Hagenauer.
Het altaarstuk werd vaak getoond aan mensen die leden aan het Sint-Antoniusvuur, een pijnlijke ziekte. Men dacht dat de schoonheid van de kunst en de afbeelding van het lijden van Christus de patiënten zou helpen.
Het centrale deel meet 269 x 307 cm. De twee zijpanelen zijn beide 232 cm hoog en 75 cm breed. De predella is 76 cm hoog en 340 cm breed.
Het altaar heeft twee sets uitklapbare vleugels, waarmee het aantal aanzichten in totaal op drie komt.
Het eerste aanzicht
Isenheim altaar, gesloten.
Het linker paneel toont de heilige Sebastiaan (de Martelaar). Het rechter toont de heilige Antonius (de Kluizenaar). De basis (de predella) toont de graflegging van Christus.
De kruisiging
Het eerste aanzicht, met de vleugels gesloten, is een hartverscheurende kruisigingsscène. Uiterst links zien we een treurende Maria, in het wit, getroost door Johannes de apostel. Maria Magdalena knielt voor haar en bidt. Rechts lijkt Johannes de Doper te zeggen: Illum oportet crescere, me autem minui (Johannes 3:30) of: Hij moet groter worden, ik minder’ – woorden waarmee de immer bescheiden Doper de positie van Christus en die van hemzelf enige tijd voor de dood van zijn meester verbeeldde.
Merk op dat het in die tijd ongebruikelijk was om de figuur van Christus zo gruwelijk verwrongen en gemangeld af te beelden als hier. Het bloed van het Lam is opgevangen in een kelk – bijna alsof men het wilde bewaren voor latere consumptie (ref. Van Eyck’s broers Het Lam Gods).
Het tweede aanzicht
Isenheim altaar, geopend, 1e fase
Wanneer de buitenste vleugels geopend zijn zien we:
- Aan de linkerkant, de Annunciatie: de Aartsengel Gabriël verschijnt aan Maria
- In het midden, een concert door engelen voor de gelukkige moeder en kind
- Naar rechts, de Verrijzenis van Jezus
Het Derde Aanzicht
Isenheim altaar, geopend, 2e fase
Wanneer tenslotte de binnenste vleugels worden geopend, onthullen zij het houtsnijwerk van Niklas Hagenauer, met opnieuw de H. Antonius in het midden, geflankeerd door de kerkvaders Augustinus links en Hieronymus rechts. Het voetstuk toont Het Laatste Avondmaal door Desiderius Beichel. Op de zijpanelen beeldt Grünewald scènes uit het leven van de heilige Antonius af: links zijn bezoek aan de heilige Paulus van Thebe (traditioneel alleen gekleed in palmbladeren) en rechts de Verzoeking van de heilige Antonius.