De taal is de spiegel van de natie, zegt men. In Wit-Rusland is het een fragiele, maar uiterst amusante spiegel. Hier is een lijst met feiten over de Wit-Russische taal, waardoor u de geschiedenis, de huidige toestand, de moedertaalsprekers en degenen die de taal helemaal niet spreken, beter zult begrijpen.
In gevaar
De Wit-Russische taal staat op de UNESCO-lijst van bedreigde en kwetsbare talen. Volgens de laatste gegevens zijn er ongeveer 4 miljoen mensen in de wereld die Wit-Russisch spreken.
De officiële taal van Wit-Rusland wordt ook gesproken in Letland, Litouwen, Polen, Rusland en Oekraïne. De meeste Wit-Russen spreken thuis echter Russisch, waarvan de helft zowel kan lezen als spreken.
Arabisch, Hebreeuws en Latijn
Er waren in de geschiedenis van de Wit-Russische taal drie alfabetten. In het begin van de 20e eeuw gebruikten de mensen die op het grondgebied van Wit-Rusland woonden het Arabische, Hebreeuwse en Latijnse schrift.
Het Glagolitische schrift werd tot de 11e of 12e eeuw sporadisch gebruikt. Later werd het Latijnse schrift bekend als Biełaruskaja Łacinka.
Heden ten dage kan men łacinka tegenkomen in metroschema’s van Minsk, in Wit-Russische geografische en eigennamen (kijk maar op Google maps!).
Regels
In het Wit-Russisch zijn er twee reeksen regels. Er is een alternatieve literaire norm van de taal van 1918, Taraškievica genoemd naar Branisłaŭ Taraškievič. De voorstanders en gebruikers ervan noemen het de klassieke orthografie.
Deze werd in Wit-Rusland officieel gebruikt tot de hervorming van de orthografie in de jaren 1930-1950 (lees russificatie). De Sovjetspelling heette Narkomovka en Taraškievica werd informeel gebruikt in Wit-Rusland en daarbuiten.
Korte U
Ŭ is een letter van het cyrillische schrift. De enige Slavische taal die deze letter gebruikt, is het Wit-Russische cyrillische schrift. De letter heeft zelfs een monument ter ere van zijn uniciteit in Polotsk.
Surzhyk
De Wit-Russen hebben hun eigen Surzhyk, Trasianka genaamd, dat een mengvorm is van de Wit-Russische en de Russische taal.
Volgens de statistieken van 2018 spreekt 43,5% van de Wit-Russen Trasianka – ze gebruiken het in winkels, op het werk, met vrienden en thuis.
Interessant is dat 49% van de Wit-Russen thuis zowel Russisch als Trasianka in gelijke mate gebruikt, terwijl slechts 3,5% Wit-Russisch spreekt.
Onverstaanbaar
Er is een hoge mate van wederzijdse verstaanbaarheid tussen de Wit-Russische, Russische en Oekraïense talen.
Het Wit-Russisch heeft 80% wederzijdse verstaanbaarheid met het Oekraïens, 75% met het Russisch, en 55% met het Pools. Binnen het Oost-Slavisch is het Wit-Russisch het nauwst verwant met het Oekraïens.
Krasavik
De mooiste maand in Wit-Rusland is april. In het Wit-Russisch heet die maand Krasavik, wat letterlijk mooi, knap, lieflijk, enz. betekent.
Dialecten
Er zijn twee hoofddialecten van de Wit-Russische taal, het noordoostelijke en het zuidwestelijke. Ze worden gescheiden door een hypothetische lijn Ashmiany-Minsk-Bobrujsk-Gomel.
Het Noordoostelijke dialect wordt vooral gekenmerkt door de zacht klinkende R en de sterke akanye. Het Zuidwestelijke dialect wordt gekenmerkt door de hard klinkende R en matige akanye.
De West-Poolse dialectgroep is linguïstisch duidelijker en staat in veel opzichten dicht bij het Oekraïens. Het wordt gescheiden door de conventionele lijn Pruzhany-Ivatsevichy-Telekhany-Luninyets-Stolin.