Porównujemy dwie najpopularniejsze formy rządu: monarchię konstytucyjną vs republikę. Nakreślamy ich historię i analizujemy wady i zalety posiadania monarchii w XXI wieku. Zagłosuj w naszej ankiecie i powiedz nam więcej o swoim preferowanym systemie.
Nowoczesne demokracje można ogólnie podzielić na monarchie konstytucyjne (lub parlamentarne) i republiki. Każdy z tych systemów ma nieco inne cechy. Najwyraźniejszą z nich jest sposób, w jaki wybierana jest głowa państwa. Monarchowie dziedziczą stanowisko (choć zazwyczaj jest ono zatwierdzane przez parlament), natomiast w republikach prezydenci są wybierani bezpośrednio lub pośrednio przez naród. Wybór modelu państwa ma wpływ na stabilność, możliwość rządzenia, odpowiedzialność i reprezentację. Czy jesteś monarchistą czy republikaninem?
Monarchia vs Republika: krótka historia
Aby zrozumieć powstanie tych dwóch alternatywnych form demokracji, ważne jest, aby spojrzeć wstecz w historii. Ważnym punktem zwrotnym w sposobie rządzenia krajami jest przede wszystkim Traktat Westfalski z 1648 r., który zakończył wojnę trzydziestoletnią, wyznaczył koniec ustalonej suwerenności terytorialnej i przyspieszył upadek feudalizmu. Pokój westfalski osłabił władzę Kościoła katolickiego w Europie i wzmocnił rolę monarchów, którzy w ten sposób kontrolowali praktykowanie religii w swoich granicach. Otworzyło to okres rządów absolutystycznych i monarchów absolutnych.
Jednakże era absolutnej władzy monarchicznej i rządów królów nie trwała długo po ustanowieniu suwerenności terytorialnej. Tak jak działania wojenne podkopały fundamenty imperium religijnego, tak mobilizacja społeczna ostatecznie zlikwidowała pojęcie rządów absolutystycznych na rzecz suwerenności ludowej. Wielka Brytania stała się paradygmatycznym przypadkiem upadku władców absolutnych i umocnienia parlamentów. Wielka Brytania funkcjonowała na zasadzie niełatwej koegzystencji monarchii i parlamentu, dwóch filarów brytyjskiej władzy, i ostatecznie ustaliła się na monarchię konstytucyjną. Oznaczało to, że monarcha nie miał już władzy absolutnej, musiał rządzić za pośrednictwem parlamentu i stał się bardziej figurantem niż władcą, choć nadal zachowywał pewne uprawnienia.
We Francji system monarchiczny ustąpił miejsca pełnej demokracji w postaci rewolucji francuskiej w 1789 r. i całkowitego zniesienia instytucji monarchii. W tym, co było masową rewoltą, Ludwik XVI został obalony i republika oparta na zasadach wolności, równości i braterstwa została ogłoszona w Deklaracji Praw Człowieka, dając początek nowoczesnemu republikanizmowi. Rewolucja amerykańska lub wojna o niepodległość w latach 1776-1783 doprowadziła do oderwania się od rządów brytyjskich i ustanowienia republiki federalnej zgodnie z klasycznymi liniami liberalnymi.
Od tego czasu większość krajów zachodnich stopniowo z powodzeniem demokratyzowała się, przyjmując albo formę monarchii konstytucyjnej (np. Belgia, Norwegia, Szwecja, Holandia, Hiszpania), albo republiki (np. USA, Niemcy, Włochy, Portugalia, Polska). Jednak debata monarchia vs republika jest nadal bardzo żywa.
Zalety monarchii vs republiki
Zalety monarchii konstytucyjnej:
- Stabilność. Głowa państwa jest mianowana na bardzo długi okres czasu, zazwyczaj do czasu abdykacji lub śmierci. Daje to państwu większą stabilność w porównaniu z republikami, gdzie głowa państwa zmienia się co kilka lat.
- Edukacja. W monarchii przyszła głowa państwa jest znana od urodzenia, dlatego jest odpowiednio wychowywana i kształcona. Monarchowie są zazwyczaj dobrze przygotowani do swojej roli i cieszą się uprzywilejowaną edukacją multidyscyplinarną.
- Neutralność. Głowa państwa nie jest politykiem, dlatego nie jest związana z żadną konkretną partią. Może zapewnić neutralność i równowagę podczas sprawowania władzy.
- Brak kosztów wyborów. W wielu krajach kampania wyborcza głowy państwa może być bardzo kosztowna. W monarchii, sukcesja ma małe koszty.
- Mniej korupcji? Zwolennicy monarchii konstytucyjnej twierdzą, że świadomość, iż będzie się służyć przez całe życie, zmniejsza ryzyko korupcji, podczas gdy wybrany polityk może odczuwać chęć wykorzystania swojej pozycji, wiedząc, że nie będzie ona trwała. Prezydenci mogą mieć krótkoterminowe cele i bodźce, podczas gdy monarcha może bardziej dbać o długi okres. W końcu chcą, aby ich dzieci odziedziczyły tron i nie chcą, aby musiały stawiać czoła skomplikowanej przyszłości.
Wady monarchii konstytucyjnej:
- Brak demokracji. Głowa państwa nie jest wybierana i dziedziczy stanowisko. Obywatel ma niewiele do powiedzenia na temat tego, kto będzie panował, choć w większości monarchii konstytucyjnych monarchowie potrzebują aprobaty parlamentu, a więc pośrednio ludzi, których ta instytucja reprezentuje.
- Nie każdy monarcha jest kompetentny. Głowa państwa mogła być przygotowana do panowania, ale to nie gwarantuje, że ta konkretna osoba jest odpowiednia i kompetentna na to stanowisko. HIstoria jest pełna niekompetentnych, aroganckich, tyranicznych lub nieostrożnych monarchów.
- Monarchowie są ludźmi; dlatego mają osobiste przekonania i preferencje polityczne, często są dość konserwatywni. Ich poglądy i przekonania mogą być sprzeczne z tymi większości w ich kraju.
- Rodziny królewskie często mają bardzo drogi styl życia. Poza królem lub królową, inni członkowie rodziny królewskiej również otrzymują publiczne pensje i dodatki. Ponadto samo zorganizowanie ich podróży i ochrony jest bardzo kosztowne. Choć trzeba pamiętać, że prezydenci i premierzy w republikach też są kosztowni, czasem bardziej niż monarchowie.
- Więcej korupcji? Czasami wymiar sprawiedliwości jest pobłażliwy wobec nadużyć rodzin królewskich. Są one w pewien sposób chronione, ponieważ w interesie kraju nie leży delegitymizacja ich postaci. Jednak to również stwarza zachętę dla członków rodzin królewskich do nadużywania czasem swojego statusu.
Jesteś monarchistą czy republikaninem? Dołącz do naszej debaty