Jezioro Genewskie

Lake Geneva
Zdjęcie satelitarne
Współrzędne	46°26′N 6°33′E / 46.433, 6.55
Pierwotne źródła	Rhône, Venoge, Dranse, Aubonne
Pierwotne odpływy	Rhône
Obszar zlewiska	7,975 km² (3,079 mi²)
Kraje zlewni	Szwajcaria Francja
Maksymalna długość	73 km (45 mi)
Maksymalna szerokość	14 km (8.7 mi)
Surface area	582 km² (225 mi²)
Average depth	154.4 m
Max depth	310 m
Water volume	89 km³
Residence time (of lake water)	11.4 years
Surface elevation	372 m
Islands	Ile de la Harpe, Ile de Peilz (wysepki)
Zasiedlenia	zobacz listę

Jezioro Genewskie lub Jezioro Léman (francuskie Lac Léman, le Léman, lub Lac de Genève) jest drugim co do wielkości słodkowodnym jeziorem w Europie Środkowej (po jeziorze Balaton). Południowy brzeg jeziora znajduje się we Francji, obejmując potężne Alpy Sawojskie, jak również Mont-Blanc nieco dalej na południe. Północny, szwajcarski brzeg tworzy ekonomiczny i kulturalny ośrodek Suisse Romande, skupiony wokół Lozanny. Sześćdziesiąt procent jeziora podlega jurysdykcji Szwajcarii (kantony Vaud, Genewa i Valais), a czterdzieści procent Francji (Haute-Savoie).

Jezioro Genewskie słynie z głębokich, niebieskich i niezwykle przejrzystych wód; liczne kurorty i wille są zbudowane wzdłuż brzegu jeziora. Północny (szwajcarski) brzeg jest ograniczony pochyłymi winnicami i sadami. Jezioro jest przedmiotem seiches, pływów wahania, które mogą nagle podnieść lub obniżyć poziom jeziora. Region o wielkim pięknie krajobrazowym, Jezioro Genewskie było inspiracją dla wielu artystów i pisarzy, w tym Rousseau i Byrona.

Geografia

Jezioro Genewskie leży na biegu rzeki Rodan. Rzeka ma swoje źródło w lodowcu Rodanu w pobliżu przełęczy Grimsel, na wschód od jeziora, i płynie w dół przez kanton Valais, wpływając do jeziora między Villeneuve i St. Gingolph, przed powolnym przepływem na zachód w kierunku jej ujścia w Genewie. Inne dopływy to La Dranse, L’Aubonne, La Morges, Venoge i Veveyse.

Uformowane przez wycofujący się lodowiec, jezioro ma kształt półksiężyca, zwężającego się wokół Yvoire na południowym brzegu, i może być podzielone na Grand Lac (Duże Jezioro) na wschodzie i Petit Lac (Małe Jezioro) na zachodzie.Około 8,7 procent ludności Szwajcarii (650,700) mieszka w regionie Jeziora Genewskiego. Najbardziej zaludnionym miastem nad jeziorem jest Genewa (185 526), a drugim Lozanna (128 302).Brzeg między Nyon a Lozanną nazywa się La Côte, a między Lozanną a Vevey nazywa się Lavaux.

Nazwa

J.M.W. Turner: Jezioro Genewskie z Montreux, 1810.

Pierwszą odnotowaną nazwą jeziora jest Lacus Lemannus z czasów rzymskich; stało się Lacus Lausonius, Lacus Losanetes, a następnie Lac de Lausanne w średniowieczu. Po powstaniu Genewy stało się Lac de Genève (tłumaczone również na angielski jako „Jezioro Genewskie”). W XVIII wieku Lac Léman został przywrócony w języku francuskim. Dawniej nazywano je Lac de Genève w Genewie i Lac Léman w innych miejscach, ale zwyczajowa nazwa w języku francuskim to obecnie Lac Léman. Niektóre mapy nazywają jezioro Lac d’Ouchy (od portu położonego na brzegu jeziora w Lozannie).

W języku angielskim dominuje nazwa Jezioro Genewskie.

Uwaga na temat wymowy (w Międzynarodowym Alfabecie Fonetycznym)-

Angielski: Jezioro Genewskie /leɪk dʒə’ni:və/ Francuskie: Lac Léman /lak le’mɑ̃/ lub Lac de Genève /lak də ʒe’nɛv/ niemiecki: Genfersee lub Genfer See /’gɛnfərˌze:/ włoski: Lago Lemano, Lago di Ginevra /’lago di dʒi’nevra/.

Sonnet do jeziora Leman

Leman! te imiona są godne twego brzegu,

Twój brzeg imion takich jak te! Gdyby cię już nie było,
Ich pamięć przywołałaby pamięć twoja:
Dla nich brzegi twe były śliczne jak dla wszystkich,
Ale oni uczynili je śliczniejszymi, bo wiedza
Potężnych umysłów uświęca w rdzeniu
Ludzkich serc ruinę muru
Gdzie mieszkali mądrzy i cudowni; lecz przez ciebie
O ileż bardziej, Jezioro Piękności! O ileż bardziej czujemy,
W słodkim szybowaniu po kryształowym morzu twym,
Dziki blask tej nie łagodnej gorliwości,
Która spadkobierców nieśmiertelności
Jest dumna i urzeczywistnia tchnienie chwały!

George Gordon, Lord Byron

Historia

Rzymianie

Widok z Montreux

Wcześniejsze plemiona celtyckie, które zamieszkiwały region wokół Jeziora Genewskiego, nie pozostawiły żadnych pisemnych zapisków. Pisana historia Jeziora Genewskiego rozpoczęła się wraz z rzymską okupacją Szwajcarii w 58 r. p.n.e., kiedy Juliusz Cezar pokonał celtyckich Helwetów i zmusił ich do powrotu do swoich domów w Szwajcarii zamiast osiedlania się w południowej Francji. Rzymianie zajęli obszar znany dziś jako Szwajcaria aż do rzeki Ren i założyli swoją kwaterę główną w Avenches (Aventicum), która dziś jest tylko małą wioską. Rzymianie założyli dwa główne miasta w regionie Jeziora Genewskiego, Genewę i Lozannę. Kiedy chrześcijaństwo rozprzestrzeniło się w Imperium Rzymskim, Genewa stała się siedzibą biskupa.

Burgundczycy

Około 400 r. p.n.e. kilka plemion germańskich przełamało rzymskie fortyfikacje i podbiło zachodnią część Imperium Rzymskiego. Frankowie osiedlili się na terenie dzisiejszej północnej Francji, a Burgundowie w zachodniej Szwajcarii i Burgundii (południowo-wschodnia Francja). Oba plemiona początkowo mówiły starożytnym językiem niemieckim, ale nauczyły się łaciny, ponieważ chciały przyswoić sobie kulturę rzymską, a w końcu wykształciły język francuski.

Książęta Sabaudii

Około 800 r. p.n.e. cesarz Francuzów Karol Wielki zjednoczył Francję, Niemcy, Włochy i Szwajcarię i ustanowił administrację opartą na książętach i hrabiach. Hrabiowie Kyburga (zamek w pobliżu Winterhur, wschodnia Szwajcaria) byli w stanie przejąć kontrolę nad rozległym terytorium sięgającym od Jeziora Bodeńskiego (północno-wschodnia Szwajcaria) do Jeziora Genewskiego. Ostatni hrabia Kyburga zmarł bezpotomnie, wywołując spór między hrabią Rudolfem Habsburgiem (późniejszym królem Niemiec) a hrabią Piotrem I Sabaudzkim. W 1266 r. Savoy podbił region Vaud na północ od Jeziora Genewskiego. Ze względu na rosnące znaczenie Sabaudii i ich strategiczną kontrolę nad alpejskimi szlakami handlowymi, cesarz niemiecki nadał tytuł książęcy hrabiom Sabaudii.

Miasto Genewa było stałym przedmiotem sporów między biskupem Genewy, hrabiami Genewy i hrabiami Sabaudii. Prawo zwierzchnictwa nad Genewą zostało przyznane biskupowi w 1124 r. i ponownie w 1219 r., ale sytuacja polityczna była tam zawsze niestabilna. W 1263 r. mieszkańcy Genewy sprzymierzyli się z hrabią Piotrem II Sabaudzkim, ponieważ uważali, że hrabiowie Sabaudzcy mogą najlepiej zagwarantować ochronę handlu i dróg prowadzących do Genewy. W 1285 r. hrabia Amadée V Sabaudzki został protektorem miasta Genewy. W 1355 r. książęta Sabaudii przejęli kontrolę nad Faucigny i Gex, a w 1358 r. hrabia Genewy stał się wasalem księcia Sabaudii. Mieszkańcy Genewy obawiali się teraz siły Sabaudii i stali się zwolennikami biskupa Genewy. W 1387 r. biskup Adhemar Favre ponownie potwierdził tradycyjną zwierzchność biskupa nad miastem.

W 1519 r. książę Karol III Sabaudzki zajął Genewę wraz ze swoimi wojskami, aby zapobiec paktowi wynegocjowanemu przez grupę obywateli miasta, tzw. Eydguenotów, z miastem Fryburg. Kolejny pakt z 1526 r., zawarty między mieszkańcami Genewy, Fryburga i Berna, sprowokował atak księcia Karola III Sabaudzkiego w 1530 roku. Genewa została oblężona przez 10.000 żołnierzy, a Berno, Fryburg, Solothurn, Bienne, Neuchâtel i Payerne przyszły jej z pomocą. Mieszkańcy Genewy odrzucili wtedy zwierzchnictwo zarówno książąt sabaudzkich, jak i biskupa genewskiego, i utworzyli radę generalną, radę zwyczajną i czterech syndyków, którzy mieli kierować sprawami miasta. Karol III Sabaudzki odmówił zrzeczenia się zwierzchnictwa nad Genewą i w 1534 r. próbował odizolować miasto, blokując wszystkie jego drogi zaopatrzenia. W 1536 r., podczas gdy Karol III Sabaudzki i jego wojska znajdowały się w północnych Włoszech, zajmując się tamtejszą niestabilnością polityczną, Berno podbiło hrabstwo Vaud. Pozostali konfederaci szwajcarscy obawiali się, że Berno stało się zbyt silne, i doszli do porozumienia z Sabaudią. Traktaty z Lozanny (1564) i Thonon (1569) przywróciły zwierzchnictwo książąt Sabaudii nad Ternier, Thonon, krajem Gex i Evian oraz doliną Abondance, w regionach na południe/zachód od Jeziora Genewskiego.

Reformacja i kalwinizm

W 1532 r. obywatele Genewy oparli się próbie luteranina Williama Farela ustanowienia reformacji protestanckiej. W 1533 r. powrócił on do Genewy pod protekcję Berna, które zagroziło wycofaniem poparcia dla książąt sabaudzkich, jeśli ci nadal będą odrzucać reformację. Biskup Genewy, który sympatyzował z książętami Sabaudzkimi, został wygnany. W 1536 r., po wygnaniu z Paryża, francuski prawnik Jan Kalwin (1509-1564) przejeżdżał przez Genewę i został przekonany przez Farela, by zostać i mu pomóc. Wraz z Farelem Kalwin próbował wprowadzić szereg zmian w zarządzaniu miastem i w życiu religijnym. Opracowali katechizm i wyznanie wiary, które, jak nalegali, wszyscy mieszkańcy musieli potwierdzić. Rada miejska odmówiła przyjęcia wyznania Kalwina i Farela, a w styczniu 1538 r. odmówiła im prawa do ekskomuniki, które uważali za kluczowe dla swojej pracy. W odpowiedzi Kalwin i Farel odmówili wszystkim Genewczykom uczestnictwa w Wieczerzy Pańskiej podczas nabożeństw wielkanocnych. Za to rada miejska wydaliła ich z miasta. Farel zmarł w Neuchâtel; w 1541 r., po tym jak kilku jego zwolenników zostało wybranych do rady miejskiej Genewy, Kalwin został wezwany z powrotem do Genewy i kontynuował swoją pracę w tamtejszym kościele.

W 1602 r. książę Karol Emanuel Sabaudzki ponownie podjął próbę zdobycia Genewy. Zgodnie ze starożytną balladą Cé qu’è lainô, wojska sabaudzkie próbowały w nocy przy użyciu czarnych drabin wspiąć się na mury Genewy, ale zostały odparte dzięki dwóm odważnym kobietom, Mère Royaume (Matka Królestwa) i Dame Piaget (Lady Piaget), które odkryły napastników. Co roku w grudniu Genewczycy świętują swój triumf nad książętami Sabaudii.

Rewolucja i Konfederacja Szwajcarska

W 1798 roku, podczas rewolucji wspieranej przez Francję, bojownicy o wolność Vaudois zdobyli kontrolę nad nadjeziornymi posiadłościami Berna i rolniczymi sercami. Napoleon formalnie utworzył nowy kanton z tego terytorium, a w 1803 r. dołączył do Konfederacji Szwajcarskiej. Obszar ten zachowuje swoje francuskie dziedzictwo i wykazuje wyraźne różnice kulturowe i postawy polityczne od niemieckojęzycznej wschodniej Szwajcarii.

Dzisiaj Genewa, niegdyś raj dla wolnomyślicieli z całej Europy, jest znana jako międzynarodowe centrum dyplomatyczne i biznesowe. Lozanna ma dużą populację młodych ludzi i jest znana ze swojej kultury i energii.

Do lat 60-tych, Jezioro Genewskie przestało być arterią transportową dla materiałów handlowych i budowlanych. W późnych latach 60-tych, zanieczyszczenie uczyniło niebezpiecznym pływanie na niektórych plażach jeziora; turyści biorący udział w przejażdżce lokalną łodzią podwodną mieli prawie zerową widoczność. Do lat 80-tych, intensywne zanieczyszczenie środowiska (eutrofizacja) prawie wytrzebiło wszystkie ryby. Obecnie poziom zanieczyszczeń został znacznie zmniejszony, a kąpiel w jeziorze jest bezpieczna. Główne możliwości spędzania wolnego czasu to żeglarstwo, windsurfing, żeglarstwo (w tym narty wodne i wakeboarding), wioślarstwo, nurkowanie i kąpiele.

Turystyka

Parowiec wiosłowy CGN Montreux opuszczający Évian-les-Bains w lipcu 2002 r.

Turystyka jest głównym źródłem dochodów. Mont Blanc, najwyższy szczyt Europy Zachodniej (4807 m), można zobaczyć z centrum Genewy, a Montreux i sąsiednie Vevey mają zapierające dech w piersiach widoki przez wodę na Alpy Francuskie. Podróżni mogą cieszyć się malowniczymi przejażdżkami pociągiem wokół brzegów, lub skorzystać z doskonałej obsługi jeziora łodzią.

Region Jeziora Genewskiego posiada prawie sto zamków, z których osiemnaście jest otwartych dla zwiedzających. Grandson, na brzegu jeziora Neuchâtel, jest jednym z największych szwajcarskich fortyfikacji. Innym legendarnym zamkiem jest Château de Chillon, na wyspie na jeziorze w pobliżu Montreux. Zbudowany przez książąt Sabaudii w XIII wieku do kontroli przejścia do przełęczy Grand St Bernard, zamek jest w niezwykłym stanie zachowania. Lord Byron, zainspirowany historycznym epizodem z uwięzieniem Bonivarda w XVI wieku, napisał słynny wiersz „Więzień Chillon”:

Lake Leman leży przy murach Chillon:

A thousand feet in depth below
Its massy waters meet and flow…

Promień słońca, który zgubił drogę…

W regionie Jeziora Genewskiego znajduje się również osiemdziesiąt muzeów biologii, archeologii, historii, najważniejszych postaci, sztuki pięknej, przemysłu, rzemiosła, art deco, transportu, olimpiady i historii zamków. Rzymskie ruiny, amfiteatry, zamki, kościoły, pomniki i około 200 stanowisk archeologicznych upamiętniają historię regionu.

Piękno krajobrazowe regionu, z jego strzeliste widoki górskie i tarasowe winnice, inspiruje odwiedzających od wieków. Muzycy Czajkowski, Strawiński, i Clara Haskil, i malarz Gustave Courbet, spędził czas w rezydencji tam. Pisarze, w tym Lord Byron, Rousseau, Voltaire, Goethe, Dickens, Tołstoj i Simenon, spędzali wakacje w regionie i znaleźli inspirację do swoich prac. Mary Shelley napisała pierwszy szkic Frankensteina, przebywając wraz z mężem Percym Shelleyem i Byronem w willi nad brzegiem Jeziora Genewskiego. Charlie Chaplin mieszkał tam przez ostatnie dwadzieścia cztery lata swojego życia, a aktorzy Audrey Hepburn i David Niven również tam mieszkali.

W dniu 2 czerwca 2007 roku, region Lavaux otrzymał oznaczenie Światowego Dziedzictwa UNESCO, w kategorii krajobrazu kulturowego, w uznaniu piękna jego winnic, tarasów i wsi w obliczu Alp i Jeziora Genewskiego. Obszar ten jest często określany jako „Trzy słońca” dla elementów jego malowniczych krajobrazów, niebo, jezioro i walls.

• Cottret, Bernard. 2000. Calvin: A Biography. Grand Rapids, MI: W.B. Eerdmans Pub. Co. ISBN 0802842895
• Gallay, Alain i Jérôme Bullinger. 2006. Des Alpes au Léman: images de la préhistoire. Gollion: Infolio. ISBN 2884741259
• Rosenblatt, Helena. 1997. Rousseau and Geneva From the First Discourse to the Social Contract, 1749-1762. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0511002815
• Shelley, Mary Wollstonecraft i Percy Bysshe Shelley. 1817. History of a Six Weeks’ Tour Through a Part of France, Switzerland, Germany, and Holland with Letters Descriptive of a Sail round the Lake of Geneva, and of the Glaciers of Chamouni. Londyn: T. Hookham, Jun.
• Simonis, Damien, Sarah Johnstone, Lorne Jackson, and Mark Honan. 2003. Szwajcaria. Melbourne, VIC: Lonely Planet. ISBN 174059228X
• Teller, Matthew i Kev Reynolds. 2000. The Rough Guide to Switzerland. London: Rough Guides. ISBN 1858285380

All links retrieved January 22, 2020.

• Międzynarodowa Komisja Ochrony Jeziora Genewskiego (CIPEL)
• Jezioro Genewskie & Vaud Lonely Planet
• Lake Geneva / Lac Léman / Genfersee
• Lake Geneva MySwitzerland.com